کمک فائو به ایران در‌زمینه به‌کارگیری رویکردهای نوین تهیه نقشه محصولات کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه

در چارچوب تلاش‌های دانش‌محور سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) برای کمک به سیاست‌گذاران ایرانی در زمینه اتخاذ اقدامات مناسب برای احیای دریاچه ارومیه، این سازمان با همکاری پژوهشکده مهندسی آب دانشگاه تربیت مدرس در اقدامی نوآورانه نقشه دقیق تنوع محصولات کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تدوین و تهیه کرد.

تهیه این نقشه دقیق از تنوع محصولات کشاورزی، بخشی از پروژه کلان‌تر «برنامه یکپارچه مدیریت پایدار منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه» است که با حمایت مالی سفارت ژاپن و با همکاری ستاد احیای دریاچه ارومیه از سوی فائو در حال اجرا است. به گفته دکتر علی موسیوند، عضو هیئت علمی پژوهشکده مهندسی آب دانشگاه تربیت مدرس، در این گزارش، از «تصاویر ماهواره‌ای جدید، شامل تصاویر سری‌های زمانی ماهواره‌های رادار دهانه ترکیبی و همچنین داده‌های حاصل از ماهواره‌های تصویربرداری طیفی سنتینل برای تهیه نقشه محصولات کشاورزی با کیفیت بالا از حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال ۲۰۱۹استفاده شده است.»

به گفته وی، از آنجا که هدف پروژه «برنامه یکپارچه مدیریت پایدار منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه»، توقف و معکوس کردن روند خشک‌شدن دریاچه ارومیه از طریق کاهش ۴۰درصدی مصرف آب در حوضه آبریز آن است، «این رویکرد نوین برای تهیه نقشه محصولات کشاورزی، در ترکیب با نقشه‌های تبخیر و تعرق، به تصمیم‌گیرندگان این امکان را خواهد داد تا انواع محصولات کشت شده در نقاط بحرانی که دارای مصرف آب بالایی هستند را تشخیص دهند.»

این پژوهشگر ارشد دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: «با توجه به در دسترس‌قرار گرفتن نقشه دقیق محصولات کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، سیاست‌گذاران می‌توانند نواحی و سطح کشت اختصاص یافته به هر یک از انواع محصولات کشاورزی را تعیین کنند.»

بهداد چهره‌نگار، مدیر بخش مطالعات ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز در خصوص این دستاورد جدید می‌گوید که این نقشه جدید محصولات کشاورزی «به ستاد احیا این امکان را می‌دهد تا منابع آبی و مصارف آبی فعالیت‌های کشاورزی را به شکل دقیق‌تری ارزیابی کنند.»

چهره‌نگار در ادامه افزود که «داده‌های دقیق، پنداشت‌ها و بازخوردهای دقیق‌تری را در اختیار سیاست‌گذاران قرار می‌دهند تا بتوانند در زمینه تخصیص منابع آبی بین اکوسیستم دریاچه ارومیه و دیگر مصارف بزرگ شامل بخش کشاورزی به تعادل بهینه‌تری دست یابند.»

دکتر موسیوند، که هدایت این مطالعه را در پژوهشکده مهندسی آب برعهده داشته است، در بیان دلالت‌های سیاستی برخورداری از نقشه‌های دقیق محصولات کشاورزی می‌گوید که با وجود تلاش‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه جهت کاهش کشت محصولات پرآب‌بر در منطقه، نقشه‌های جدیدتر و دقیق‌تر محصولات کشاورزی این واقعیت را آشکار می‌کند که «هم‌چنان اراضی قابل توجهی در اطراف دریاچه به کشت محصولات پرآب‌بر اختصاص یافته‌اند.» از سوی دیگر، در خصوص دیگر محصولات کم‌آب‌بر همچون کلزا که کشت آن‌ها از سوی مقامات در منطقه ترویج و تشویق می‌شود، «نتایج نشان می‌دهند که این محصولات به اندازه کافی در اولویت کشت قرار نگرفته و تنها در قطعات کوچکی از اراضی زراعی حوضه آبریز دریاچه کشت شده‌اند.»

تهیه نقشه محصولات کشاورزی یک گام بسیار مهم در پایش کشاورزی، نظام‌های مدیریت منابع سرزمینی (زراعی) و سیاست‌های مرتبط با بهره‌برداری از اراضی زراعی است. نقشه محصولات کشاورزی همچنین در زمینه حسابداری آب و به منظور محاسبات دقیق‌تر تبخیر و تعرق واقعی هر یک از انواع محصولات کشاورزی اهمیت شایانی دارد.

فائو به عنوان نهاد تخصصی و پیشرو سازمان ملل در زمینه توسعه غذایی و کشاورزی، با ارائه دانش فنی، داده‌ها و ابزارهای تخصصی به کشورهای عضو، از تلاش‌های آن‌ها در زمینه برنامه‌ریزی و اجرای الگوی کشت به‌منظور تولید گونه‌های زراعی مقاوم به تغییرات اقلیمی که با گرما، خشکسالی و شوری نیز سازگار باشند، حمایت می‌کند.